salas de exposiciones
SALA 1
YAKOJ
UWA KIQ'IIJ RI TIKAWEEX XEK'ULUMAN K'AX
Waraa k'o wi kikuxtaxik kina'taxik ri qatzqachaaq' re jalajuj taq chi
komoon xekamisaxik, xek'is kiwach chupaa ri junaab' ro pk'a che, waraa e k'o wi
ri xkik'ulumaj k'ax e ma xrayix kasach kiwach ri tinamit Mayab' Achí; xkaaj
xkisach uwach ri kina'ooj, ri kib'inik kisilab'ik ri qatzqachaaq'. Ri tikaweex
xekamisaxik e k'o ajk'amal kiwach tikaweex, eb'aj q'iij, eb'aj iloneel yiwaa'
ixoqiib', eb'aj kuun, eb'aj tz'aqooj, k'iyaal ak'alaab', alitomaab', ixoqiib',
achijaab', yiwaa' ixoqiib' yey nima'q winaq. Wa kamisanik xb'anik ruuk'
kitaqo'nik ri itzeel winaq xek'amaw uwach tinamit Paxil, xekitaq ri achijaab'
b'alam ki'uuq' che ri kamisanik, ri kib'i' ri winaq xe'anaw ri kamisanik e wa':
maam Fernando Romeo Lucas García yey José Efraín Ríos Montt.
DIGNIFICACIÓN
DE LAS VÍCTIMAS
En esta sala se encuentra la memoria de nuestros hermanos y hermanas de
diferentes comunidades que durante los años 1980 a 1983 fueron víctimas de
genocidio en el área de Rabinal. Acto que se caracterizó por el exterminio del
grupo Maya Achi; con ello destruyendo su tejido social y su identidad. Entre
las víctimas de las masacres están los líderes comunitarios, líderes religiosos,
sacerdotes mayas, comadronas, curanderos y curanderas, artesanos y artesanas,
miles de niños, niñas, mujeres, hombres, mujeres embarazadas, ancianas y
ancianos. Estos actos de genocidio fueron cometidos bajo la responsabilidad de
los jefes de Estado de los gobiernos militares de Fernando Romeo Lucas García y
José Efraín Ríos Montt.
SALA 2
UK'AB'
K'UTUNIK UB'EYAAL YAKOJ UWA KIQ'IIJ RI TIKAWEEX XEKAMISAXIK
Waraa kilitaj wi ronojel ri chaak ketajin ri
tikaweex che u'anik ri xek’asi’ kanoq, pacha’ kamesk'utax ta kanoq ri
katzkichaaq’ xekamisaxik yey ri katzkichaaq’ xeriqitaj ta chik.
Chwa wa k’exwaach kilitaj wi ri raq’unik ki’anon ri
tikaweex xek’asi’ kanoq, xkiraq’uj pa taq emuqum wi ri xekamisaxik, xoq jela
xriqitaj wi ri kib’aqiil ri tikaweex yey jela’ kemuq pa keb’uxlan wi konojel ri
anima’.
Chupaa ri tinamit Rab’inaleeb’ lik e k’o
xekamisaxik, e ma chupaa ri junaab’ ro k'a che ri xekamisax k’iyaal tikaweex
xoq xeriqitaj ta chik; sach kiwach chi tikaweex.
K’o jun wuuj pa kub’ij wi, ke e ri 20% chi tikaweex
Xek’uluman k’ax, e k’o tikaweex xeyutik, xekamisaxik yay xb’an k’ax che kolowaal
rumal kitaqo’nik ri winaq xekitaq ri achijaab’ b’alam kiq’uuq’ che u’anik ri
kamik, konojel ri tikaweex xekamik e qatzqachaaq’ mayab’, xpalijix tziij puwi’
ri ki oq oxiik uwari’ che wo’or kab’ixik ke chupaa ri tinamit Paxil lik xkaaj
sach qawach.
PROCESOS DE
DIGNIFICACIÓN
En esta sala encontramos un recorrido que indica
paso a paso los esfuerzos que realizan las y los sobrevivientes para lograr la
dignificación de sus familiares masacrados o desaparecidos.
Encontramos en fotomurales, el proceso de
dignificación que inicia con la denuncia de cementerios clandestinos. Llegamos
a la identificación de osamentas de nuestros difuntos y luego al entierro digno
en cementerios legales.
Rabinal fue el escenario de múltiples masacres
terribles entre los años 1980 a 1984, dando como resultado la muerte y
desaparición de más de 5,000 hermanas y hermanos.
Según las estadísticas el 20% de la población de
Rabinal fue víctima directa, de planes de exterminio ejecutado con su amplio
rango de acciones e incluye no solo la privación de la vida, bajo la
responsabilidad de gobiernos militares, la mayoría de las víctimas miembros del
pueblo Maya Achi queda desprotegido, perdiendo sus derechos fundamentales, con
lo que se puede afirmar que se cometió un verdadero Genocidio.
Sala 3
IDENTIDAD
CULTURAL ACHI
En esta sala
encontramos exposición de las prácticas ancestrales y culturales como parte de
la identidad maya achi, antes del acto de genocidio al que fue sometido la
población y que hoy en día la mayoría de las familias y comunidades han dejado
de practicar, debido a la destrucción del tejido social. La mayoría de
sobrevivientes sufrieron desplazamientos forzados internos por lo que se da la
pérdida de las danzas, la ejecución de instrumentos musicales ancestrales, las
ceremonias mayas, el uso de las plantas medicinales, la gastronomía
comunitaria, la pérdida del valor en el uso de la indumentaria, el respeto a
las ancianas y ancianos de las comunidades, entre otros.
OJEER
QAB'INIK QASILAB'IK:
Waraa kilitaj
wi ri ojeer kichaak kipataan ri qati' qamaam, ronojel ri kaki'an pa
kik'aslemaal echiri' k'a jin k'ax tzaqanaq pakiwi'; rumal la k'ax xkik'ulumaj
ri tikaweex wo'or ri komoon xkijam ri ojeer ki'ano'nib'al. K'iyaal tikaweex
xeb'animaj b'i uwari' che sach kanoq uwach k'iyaal xajoj, tuun ch'anaal,
uch'awisaxik b'arimb'a, kotz'i'janik, uchapab'exik kunub'al aq'eex, ojeer
b'iq'bal waa, sach kanoq uwa ri kiq'uuq' ri tikaweex, xjamitaj kanoq ri
uloq'nimaxij uwach kiq'iij ri nima'q winaq ejeqel pataq komoon yey lik k'i ri
sa'ch kanoq rumal wa kamisanik xb'an waraa Rab'inaleeb'.